Kaartspellen worden tegenwoordig door veel professionals (coaches, docenten, trainers, managers, hulpverleners, etc.) als hulpmiddel in gesprekken gebruikt. Ik heb de redenen daarvoor op een rijtje gezet:

1. De spelers zijn actief betrokken. Je geeft ze opdracht om de kaarten te ordenen. Daardoor kunnen ze zich gemakkelijker concentreren.

2. Kiezen uit begrippen op de kaarten is voor de spelers gemakkelijker dan zelf iets te moeten bedenken. Zeker wanneer het om onderwerpen gaat die nogal wat zelfkennis vragen, zoals eigen kwaliteiten, gevoelens of verlangens.

3. Door te werken met een kaartspel kom je meestal sneller tot de kern en dat bespaart tijd.

4. De spelers laten door gebruik te maken van een kaartspel meer van zichzelf zien. Als je de speler na afloop van het gesprek vraagt om daar een mening over te geven, dan hoor je regelmatig de uitspraak ‘ik heb meer verteld dan dat ik van tevoren van plan was’. Het gevolg daarvan is dat er meer relevante informatie boven tafel komt. Daardoor is er ook meer diepgang in het gesprek.

5. Het kaartspel structureert het gesprek. Als de speler een aantal kaarten heeft uitgezocht, die één voor één worden besproken, dan geeft dat duidelijkheid voor wat betreft het verloop van het gesprek. Er vallen dan minder vaak ongemakkelijke stiltes. Zeker bij mensen die niet zo’n prater zijn, is dat heel prettig. In groepen werkt het structuur bieden door middel van kaartspellen nog sterker: degenen die niet zo veel praten komen meer aan bod.

6. Spelers voelen zich veiliger. Dit komt doordat men veel naar de kaarten kijkt en er dus niet steeds oogcontact hoeft te zijn. Daardoor wordt de aandacht wat afgeleid van de speler. Veel spelers vinden dat prettig, zeker wanneer ze het gesprek met de professional spannend vinden

7. De professional hoeft zich minder in te spannen. Dit is het gevolg van de vorige punten. Voor de speler gaat het leren spelenderwijs!

Bovenstaande voordelen komen alleen maar goed uit de verf als de professional in staat is om het juiste spel en een passende spelvorm voor een specifieke gesprekssituatie te kiezen.

Wat mij ook opvalt in de gesprekken met professionals, is dat deze vaak liever met een kaartspel werken dan met (gevalideerde) testen. Spelers herkennen zichzelf gemakkelijker in een kaartspel, en houden zelf de regie in het gesprek. Een test wordt vaak gezien als een soort ‘black box’, waardoor de speler zich minder bij de uitkomst betrokken voelt. Daarnaast zijn kaartspellen flexibeler in gebruik: gaandeweg het gesprek kun je met de kaarten schuiven of ze hergroeperen. Ook zijn kaartspellen beter op de praktijk afgestemd, omdat ze vaak vollediger zijn dan (gevalideerde) testen.

De huidige periode, waarin we te maken hebben met het coronavirus, roept bij de meeste mensen veel gevoelens op. Niet alleen door alles wat er om ons heen gebeurt, maar vooral ook door de gevolgen die dit heeft voor onszelf en onze dierbaren. Misschien ben je een geliefd persoon kwijtgeraakt, verlies je je baan, of overleeft je eigen bedrijf het niet. Je leven kan daardoor gaan schudden op zijn grondvesten en je wordt op jezelf teruggeworpen. Je wordt wellicht geconfronteerd met gevoelens die je niet kent van jezelf, maar waar je ook niet omheen kunt.

Deze wirwar van gevoelens kan leiden tot onrust in je hoofd en je het gevoel geven dat je erdoor overspoeld raakt. Je kunt de behoefte hebben om wat orde in je gevoelens aan te brengen, zodat je wat meer overzicht en rust krijgt. Het Gevoelswereldspel kan daar een prima hulpmiddel bij zijn. Je kunt dit spel voor jezelf spelen (het liefst met een gesprekspartner), maar ook samen met anderen in je rol van bijvoorbeeld ouder, vriend(in), coach of leidinggevende. Je kunt dan als volgt te werk gaan:

1. Pak de kaarten ´prettige gevoelens´ nummers 1-24, ´onprettige gevoelens´ nummers 1-24 en de fotokaarten. Haal de kaarten eruit die de gevoelens weergeven die jij de laatste tijd regelmatig hebt. Leg de kaarten uit dezelfde groep bij elkaar.

2.  Bespreek het resultaat. Doe dit door per kaart een toelichting te geven. Daarnaast kunnen de volgende vragen zinvol zijn:

• Waar komt het gevoel vandaan? Het kan bijvoorbeeld door je eigen gedrag veroorzaakt worden, door het gedrag van anderen of door de omstandigheden. Het kan een groot verschil maken als je je realiseert dat het bijvoorbeeld door de omstandigheden komt. Het is ook mogelijk dat een gevoel het gevolg is van een belemmerende gedachte.
• Zijn er gevoelens die bij elkaar horen of met elkaar samenhangen? Leg deze kaarten bij elkaar. Het is bijvoorbeeld mogelijk dat het ene gevoel het andere oproept of dat sommige gevoelens elkaar versterken.
• Zijn er gevoelens waar je teveel of juist te weinig aandacht aan besteedt? Zo ja, bij welke is dat het geval? Wat is het effect daarvan op jou?
• Welke van deze gevoelens laat je zien aan je omgeving? Welke niet? Wat is het effect daarvan op jou?
• Op welke van deze gevoelens kun je zelf vrij gemakkelijk invloed uitoefenen en bij welke is dat lastiger?

3. Enkele vragen ter afronding zijn:

• Wat is je conclusie?
• Ben je nieuwe inzichten tegen gekomen? Zo ja, welke?
• Ga je iets veranderen in de manier waarop je met je gevoelens om gaat? Zo ja, wat dan?

Je kunt deze werkwijze gebruiken in elke situatie waarin je meer inzicht wilt krijgen in de gevoelens die er bij iemand spelen. Deze aanpak levert vaak veel op, vooral bij mensen die het lastig vinden om over gevoelens te praten, die weinig woorden hebben om gevoelens te benoemen of die uit zichzelf niet zo´n prater zijn. Voor iedereen geldt dat door het op tafel leggen van de kaarten, je even letterlijk afstand neemt van je gevoelens en dat je daardoor een beter overzicht krijgt.

Daarnaast kun je je door deze manier van werken ook meer bewust worden van gevoelens die wat meer op de achtergrond spelen. Door deze meer op de voorgrond te plaatsen, krijg je een evenwichtiger beeld van je gevoelens. Het komt bijvoorbeeld vaak voor dat bepaalde negatieve gevoelens andere positieve gevoelens, die er ook zijn, ´overschreeuwen´. Door meer aandacht te geven aan deze positieve gevoelens, kan je beleving als geheel veranderen.

De vorige maand is ons nieuwe spel, het ´Verborgen Kwaliteiten Spel´ verschenen. Het blijkt dat vrijwel iedereen een ´schatkist´ heeft waarin (deels) verborgen kwaliteiten liggen opgeslagen. Het spel nodigt je uit deze schatkist open te maken en de inhoud ervan te onderzoeken. Het gaat daarbij om kwaliteiten die uit het zicht zijn geraakt, waarvan je niet (meer) wist dat je ze had.

De basis van dit spel wordt gevormd door 33 vragen, waarvan de antwoorden kunnen leiden naar (deels) verborgen kwaliteiten van jezelf. Uit deze vragen kies je er zelf 5 of 6 die je aanspreken. Daarover ga je in gesprek. Dat levert vaak verrassende uitkomsten op. Zo koos een 19-jarige ROC-studente die was vastgelopen in haar studie als vraag: welk aspect van je opvoeding had je liever anders gezien? Ze antwoordde: ´Ik kreeg vroeger steeds te horen dat ik er niet had moeten zijn. Ik voelde me daardoor waardeloos´. De vervolgvraag was: welke kwaliteit van jezelf kwam daardoor in de knel? Ze zei: ´Al mijn kwaliteiten. Ik heb heel lang het idee gehad dat ik nergens geschikt voor was, geen kwaliteiten had. De laatste tijd begint dat gelukkig te veranderen, maar ik heb daarin nog wel wat stappen te zetten´.

Een ander voorbeeld betreft een loopbaancoach. Zij koos de vraag: wat was voor jou een keerpunt in je leven? Ze antwoordde: ´Voor mij was dat het moment waarop ik op 15-jarige leeftijd gekozen werd als klassenvertegenwoordigster, zonder dat ik me daarvoor kandidaat had gesteld. Ik was heel verbaasd dat anderen de daarvoor benodigde kwaliteiten in mij zagen. Deze rol ging mij goed af, waardoor ik gaandeweg steeds meer vertrouwen in mijn kwaliteiten kreeg. Nu – 35 jaar later – kan ik zeggen dat deze ervaring voor mij erg belangrijk is geweest´.

Een van de deelneemsters aan de training ´Verborgen Kwaliteiten´ vertelt: ´Mijn organisatie werkt onder andere met mensen met psychische problemen. In een belangrijke methodiek waar wij mee werken, is de centrale vraag: welke kwaliteiten zette je vroeger in toen je de huidige problemen nog niet had? Het idee daarbij is dat door het opnieuw inzetten van deze kwaliteiten, mensen sterker worden en beter kunnen omgaan met de problemen die ze nu hebben. De methodiek werkt heel goed, maar het is soms lastig om de uit het zicht geraakte kwaliteiten op te sporen. Ik ben dan ook heel blij met het spel als hulpmiddel daarbij´.

Verborgen kwaliteiten vind ik een van de meest interessante ingangen voor persoonlijke ontwikkeling. Ik zou persoonlijke ontwikkeling omschrijven als: worden wie je bedoeld bent te zijn. Het gaat er dus om méér te worden wie je bent, authentieker. Wie wil dat nou niet zou je zeggen? Maar door ervaringen in het leven kunnen mensen een deel van wie ze echt zijn, kwijtgeraakt zijn. Vaak zijn door deze ervaringen belemmerende gedachten ontstaan, die kwaliteiten kunnen gaan tegenhouden. Als je denkt ´wat ik wil, dat kan toch niet´, kan een kwaliteit als ´initiatiefrijk´ na verloop van tijd uit het zicht raken.

De kwijtgeraakte kwaliteiten kun je weer terugvinden in je schatkist. Als je blij wordt van de inhoud van die schatkist is dat een sterke motivatie om deze gedachten uit de weg te ruimen. Een sales-trainer zei aan het einde van de training ´Verborgen Kwaliteiten´: ´Ik ben een leukere man dan dat ik dacht!´. Ik heb er alle vertrouwen in dat het hem gaat lukken om méér te worden wie hij is.

Een van de leukste vragen bij teambuilding is wanneer het team inzicht wil krijgen in de verborgen kwaliteiten van teamleden. De achterliggende gedachte is, dat wanneer teamleden de betreffende verborgen kwaliteiten gaan inzetten, het team als geheel daar beter van wordt.

In principe zijn meerdere invalshoeken mogelijk om verborgen kwaliteiten te achterhalen. De leukste en in mijn ogen ook de meest effectieve vind ik die van het ´geheim plezier´. De startvraag is daarbij: Welke vervormingen die je zelf niet hebt, vind je wél leuk bij anderen? Het blijkt dat in veel gevallen je deze vervormingen stiekem zelf ook zou willen hebben! Dit noemen we je geheim plezier vervormingen. Vaak zijn mensen zich hiervan niet zo bewust. Ik gebruik dan de kaarten ´vervormingen´ uit het Kwaliteitenspel om teamleden zich bewust te laten worden van hun geheim plezier.

Het idee achter deze opdracht is, dat de kwaliteiten die verborgen zitten achter de geheim plezier vervormingen, mogelijk latente kwaliteiten van jezelf zijn. Als je het bijvoorbeeld leuk vindt als anderen ´bot´ doen, is ´directheid´ wellicht een verborgen kwaliteit van jezelf. Of zou je de kwaliteit ´hulp vragen´ meer kunnen ontwikkelen als je het wel wat vindt hebben als iemand zich ´afhankelijk´ opstelt. Dit mechanisme heet projectie.

In de vervolgopdracht krijgen de teamleden de opdracht één van hun geheim plezier vervormingen non-verbaal uit te beelden. De rest van het team moet raden om welke vervorming het gaat. Hilariteit alom! De reden waarom ik dit laat doen is enerzijds dat door het uitbeelden, teamleden méér contact krijgen met hun eigen geheim plezier. Daarnaast krijgt de rest van het team een kant van iemand te zien die ze helemaal niet kennen. Zo ging een kleine, verlegen vrouw voor de groep staan en begon ze zichzelf op de borst kloppen. De rest van het team begon spontaan te klappen!

Na het uitbeelden en raden van de geheim plezier vervormingen, krijgen teamleden de opdracht om in tweetallen elkaar te helpen bij het zoeken naar de kwaliteiten die verborgen kunnen liggen achter hun geheim plezier vervormingen. Als daar bijvoorbeeld vijf mogelijk verborgen kwaliteiten uit komen, is de vraag: Welke van deze kwaliteiten zou je het liefst willen gaan ontwikkelen in dit team en op welke manier zou deze kwaliteit een positieve bijdrage kunnen leveren aan het team? Het is daarbij ook van belang na te gaan of er een belemmerende gedachte is die het inzetten van deze kwaliteit tegenhoudt. Stel dat je meer initiatief wilt tonen in het team en je de belemmering ´ik word niet serieus genomen´ hebt. Je loopt dan de kans dat je deze kwaliteit niet gaan inzetten. Het je bewust worden van de belemmering helpt je vaak al een stap verder.

De laatste stap is dat teamleden om de beurt aan elkaar vertellen welke kwaliteit ze méér willen gaan laten zien in het team. Het voordeel van het informeren van elkaar hierover is, dat dit het gemakkelijker maakt de betreffende kwaliteit ook daadwerkelijk te laten zien. Teamleden zullen dan immers niet meer vreemd opkijken als jij ander gedrag vertoont dan dat ze van je gewend zijn.

Als teamleden behoefte hebben het verband te leggen tussen de ontdekte latente (verborgen) kwaliteiten van zichzelf en kwaliteiten van zichzelf die ze goed ontwikkeld hebben, kun je ze een Geheim Plezier Kwadrant® van zichzelf laten maken.

Ben je teamcoach of trainer en lijkt het je leuk om met bovenstaande methodiek te leren werken, dan kun je bij ons de training ´Geheim Plezier Kwadrant´ volgen.  Lees meer.....

Het is inmiddels ruim 25 jaar geleden dat het Kwaliteitenspel verscheen. Tijd voor een terugblik! Tijdens een cursus van Hans Korteweg in 1983 maakte ik voor het eerst kennis met het onderwerp ´kwaliteiten´. Dit thema was toen nog onbekend en hij was een van de pioniers op dit terrein. Zijn verhaal raakte mij tot in mijn ziel en het onderwerp ´kwaliteiten´ heeft mij daarna nooit meer losgelaten.

In 1990 kwam ik op het idee het Kwaliteitenspel te gaan ontwikkelen. Uitgevers die ik benaderde om het spel uit te geven, durfden dit niet aan. Kaartspellen van deze soort waren er toen nog niet. Daarom heb ik eind 1991 het spel zelf uitgegeven. Ik had niet kunnen dromen dat het zo´n impact zou hebben!

Inmiddels hebben talloze mensen het Kwaliteitenspel gespeeld. Enkele voorbeelden daarvan zijn mij erg bijgebleven. Zo vertelde Martin Pragt in de jaren 90 van de vorige eeuw hoe hij het spel succesvol gebruikte om dakloze jongeren in Utrecht meer zelfvertrouwen te geven.

Trainers in gevangenissen speelden het spel met gedetineerden. Ze begonnen dan altijd met de vervormingen, omdat deze het snelst herkend werden. De reden voor de detentie kon daar altijd wel aan gekoppeld worden! Vanuit de vervormingen probeerden deze trainers de omslag te maken naar kwaliteiten en hoe die positief ingezet konden worden na afloop van de gevangenschap.

Ik herinner me ook nog heel goed dat ik een telefoontje kreeg van een begeleidster in de psychiatrie, die een nieuwe set kaarten nodig had. Eén van de patiënten ontving bij het spelen met het Kwaliteitenspel zoveel kwaliteiten, dat hij boos werd en de kaarten kapot scheurde. Al die kwaliteiten pasten kennelijk niet in zijn (negatieve) zelfbeeld!

In al die jaren heb ik veel geleerd van de mensen die met het Kwaliteitenspel werkten en van deelnemers in trainingen. Iedereen bedankt daarvoor! Dat leidde niet alleen tot talloze nieuwe spelvormen, maar ook tot nieuwe methodieken in het werken met kwaliteiten. Drie daarvan wil ik er noemen.

De eerste methodiek is het combineren van het Kwaliteitenspel met de belemmeringen uit het Inspiratiespel. Het uitgangspunt daarbij is dat belemmeringen vervormingen kunnen oproepen of kwaliteiten kunnen tegenhouden. Zo kan de belemmering ´ik mag geen fouten maken´ de vervorming ´pietluttigheid´ tot gevolg hebben, of kan de belemmering ´wat ik wil kan toch niet´ leiden tot het verdwijnen van de kwaliteit ´initiatief´. Deze methodiek maakt deel uit van de training ´Spelend Coachen´.

De tweede methodiek heb ik ´Geheim Plezier Kwadrant´ genoemd. Het is een verrassende manier om verborgen kwaliteiten op te sporen en te ontwikkelen, gebaseerd op de psychologie van Jung. In de training ´Geheim Plezier Kwadrant´ kun je leren werken met deze methodiek.

Bij de derde methodiek is het doel om je unieke talenten zo scherp mogelijk in beeld te krijgen en te zien hoe jij het verschil kunt maken. Daartoe koppelen we de kwaliteiten die deel uitmaken van je aangeleerde gedrag, natuurlijke talent, bezieling en levensmissie aan elkaar. Deze aanpak kan worden toegepast op elke functie. In de training ´Coachen met Hart en Ziel´ is deze methodiek toegespitst op coachen.

Deze methodieken en andere nieuwe inzichten kun je vinden in de herziene versie van mijn boek ´Kwaliteiten´, dat onlangs is verschenen.

De afgelopen tijd heb ik een aantal boeiende gesprekken gevoerd met mensen naar aanleiding van hun Bezielingsprofiel – ons nieuwe product. Het Bezielingsprofiel geeft aan op welk terrein je bezieling ligt. Het uitgangspunt daarbij is dat bezieling voortkomt uit de ziel, de essentie van wie je bent. Je bezieling geeft aan waarin jij uitblinkt. Je ziet, voelt en weet op dit gebied vaak meer dan je omgeving. Je ervaart daar ook een sterke innerlijke motivatie.

Wat is nu het verband tussen bezieling en leiderschap? Op het terrein waarop je uitblinkt, kun jij een voorbeeld zijn voor je omgeving. Als je ruimte geeft aan je bezieling, merk je vaak dat anderen automatisch naar je toe komen als ze vragen hebben op dat gebied. Dat is voor mij de essentie van leiderschap. Op het terrein van je bezieling kun je dus een leider zijn.

Leiderschap begint met je bezieling serieus te nemen en daar echt voor te gaan staan. Ruimte geven aan je bezieling is echter niet altijd eenvoudig. In de gesprekken die ik voerde ging het vaak om vragen als: Hoe geef je in de praktijk vorm aan je bezieling? Wanneer houd jij je bezieling tegen? Op welke manier doe je dat?

Een eerste voorbeeld gaat over een trainster die vanuit haar bezieling oog heeft voor gezag en op een natuurlijke manier leiding kan nemen. In ons gesprek vertelde ze dat ze dat vaak niet deed, omdat ze bang was om autoritair over te komen. Ze vond gelijkwaardigheid in het contact met anderen belangrijk en had er een hekel aan zich boven anderen te verheffen. Toch lag daarin haar kracht. Voor haar ging het er om de leiding te nemen als ze daar de behoefte toe voelde en zichzelf op dat moment niet af te remmen. Ons gesprek gaf haar meer vertrouwen in haar natuurlijke gezag.

Een ander voorbeeld betreft een trainer van wie de bezieling lag op het terrein van groepsprocessen. Hij had bijvoorbeeld snel in de gaten wat zich afspeelde in een team en was in staat dat in goede banen te leiden. Met deze intuïtieve wijsheid had hij echter veel moeite, omdat hij alles wat hij deed in groepen wilde kunnen verklaren. Dat lukte hierbij echter niet. Hij besloot daarom een driejarige opleiding in groepsprocessen te gaan volgen, vanuit het idee dat hij dan zou leren hoe het werkte. Na afloop hiervan kwam hij tot de conclusie dat hij zijn ingevingen tijdens het werken met groepen nog steeds niet kon verklaren…. Nadat we zijn Bezielingsprofiel hadden besproken, werd hem duidelijk dat zijn intuïtieve wijsheid in groepen meestal niet uit te leggen is. Deelnemers vragen daar meestal ook niet om, omdat ze voelen dat hetgeen hij zegt, juist is. Ons gesprek gaf hem meer vertrouwen in zijn talent op dit gebied.

Tijdens een workshop voor coaches om te leren werken met het Relatiespel kregen deelnemers de opdracht hun relatie met iemand die belangrijk voor hen was, te onderzoeken. Een van de deelneemsters koos de relatie met haar 19-jarige studerende zoon. De opdracht was 8 kaarten met gedrag dat zij belangrijk vond in de relatie met haar zoon, te selecteren. Aan de hand van fiches moest ze vervolgens aangeven welke van deze gedragingen zij zelf vertoonde in de relatie met haar zoon en welke niet. Ook gaf ze aan welk gedrag de zoon wel of niet liet zien.

Bij de bespreking vertelde ze dat haar zoon veel van het gedrag dat zij belangrijk vond in de relatie, zoals bijvoorbeeld ´delen van gevoelens´ , ´inleven in elkaars situatie´ en ´iets voor elkaar over hebben´, niet vertoonde. Daar was ze erg teleurgesteld over. Kennelijk had ze andere verwachtingen van de relatie dan haar zoon.

Verschillen in verwachtingen komen in alle soorten relaties vaak voor. Naast het Relatiespel is ook de ´relatieladder´ een handig hulpmiddel om deze verschillen inzichtelijk te maken. Fijlstra en Vullings hebben de relatieladder beschreven in het boek ´Nooit meer sjoemelen´. Ze gaan uit van vijf niveau´s (tredes) van intensiteit in een relatie, van laag naar hoog:

1. Exploitatie: je probeert waar het kan van de ander te profiteren.

2. Tolerantie: je gedoogt elkaar en loopt elkaar niet voor de voeten.

3. Acceptatie: je kunt het goed met elkaar vinden en schat elkaar op waarde.

4. Betrokkendheid:  je bent betrokken op elkaars situatie.

5. Hartsverbinding: je deelt lief en leed met elkaar.

In bovenstaand voorbeeld  wilde de moeder op zijn minst ´betrokkenheid´ (trede 4), terwijl de zoon zich aan het losmaken was van zijn moeder, zich afstandelijk opstelde, en zich dus op trede 2 (´tolerantie´) bevond. Het ging er voor de moeder om dit in te zien en te accepteren....

Laatst belde een klant die graag advies wilde over een situatie waarin ze overwoog een spel te gebruiken. Het ging over een afdeling (100 medewerkers) van een ziekenhuis. Het probleem was dat medewerkers elkaar niet aanspraken op ongewenst gedrag en fouten die werden gemaakt. Eerder hadden alle medewerkers een training gehad in het geven van feedback. Die had echter niet geholpen: ze gaven elkaar nog steeds geen kritische feedback.

Tijdens een intakegesprek voor een teamtraining met de nieuwe directrice van een basisschool vertelde zij dat er nogal wat onvrede was in het team. De leerkrachten hadden met name slechte herinneringen aan de vorige interimdirecteur, die noodgedwongen veel te lang was blijven zitten en veel dingen op zijn beloop had gelaten. Zij wilde graag door middel van een training een nieuwe start maken.

Een tijdje geleden belde een klant om enkele spellen te bestellen. Ook zei ze: ´Ik wil u graag heel hartelijk bedanken voor het maken van het Gevoelswereldspel, omdat dit het leven van mijn dochter heeft gered´. Ik vroeg haar om uitleg. Ze vervolgde: ´Mijn dochter was al jaren depressief en wilde geen hulp. Ze had regelmatig suïcidale gedachten. Ik voelde me heel machteloos.